Indland hefur í aldir verið kallað land kryddanna – og ekki að ástæðulausu. Það er næstum óhugsandi að hugsa sér indverskan rétt án ilmandi kryddblöndu sem fyllir loftið af hita, lit og krafti. Fyrir Indverja eru krydd ekki aðeins bragðefni – þau eru hluti af menningunni og eru notuð í lækningaskyni. Í indverskri matargerð snýst allt um jafnvægi. Þar er fylgt gömlum hugmyndum um sex meginbrögð – sætt, súrt, salt, beiskt, sterkt og umami en þetta skapar matargerð sem er ekki aðeins fyrir líkamlega heilsu heldur einnig fyrir sálina.
Helstu stjörnur kryddheimsins
Fjölmörg krydd og kryddblöndur má finna á Indlandi en það eru þó nokkrar stjörnur sem skína skærar en aðrar!
- Túrmerik gefur réttum sinn gyllta lit og er talið bólgueyðandi.
- Kardimomma hentar í kjúklingarétti og í sæta deserta.
- Kúmen og kóríander eru stoðir margra grænmetisrétta og súpa.
- Chili og svartur pipar færa hita og kraft.
- Negull, kanill og fennel eru oft notuð í norður-indverskum mat, þar sem réttir eru bragðmeiri.
Ein frægasta kryddblandan er garam masala – en hún er aldrei alveg sú sama. Hver fjölskylda, hvert svæði og jafnvel hver kokkur á sína eigin uppskrift. Oft eru kryddin ristuð á pönnu áður en þau eru mulin, sem gefur dýpri og hnetukenndari keim. Að búa til sína eigin garam masala er eins og að skrifa persónulegan tón í matargerðina
Indversk matargerð er ótrúlega fjölbreytt:
- Í norðri er notað meira af mjólkurvörum, smjöri og ilmandi kryddum eins og kanil og negul.
- Í suðri ríkir kókos, ferskt karrulauf og sterkt chili.
- Í austri og vestri má finna fisk, sjávarfang og sinnepsfræ sem gefa sterkan og sýrðan keim.
Kryddin eru ekki aðeins í pottunum – þau eru líka í teinu. Engifer, kanill og kardimomma gera indverskan chai að heitum drykk sem sameinar fjölskyldur og vini og á hverju horni má finna chai tesölufólk.
Að elda indverskan mat er eins og að stíga inn í litríkan markað þar sem sölubásar ilma af nýmöluðu kryddi. Byrjaðu einfalt: ristaðu kúmen og kóríander á pönnu, malaðu og blandaðu við túrmerik og pipar. Stráðu yfir grænmetisrétt eða hrærðu út í súpu – og þú munt finna hvað smá krydd getur umbreytt venjulegum degi í ferðalag.
Hér að neðan má finna lista fyrir helstu krydd og eiginleika þeirra, en í eldhúsum indverja má finna réttu meðulin fyrir allt það sem hrjáir fólk í formi ilmandi krydda.
Helstu indversk krydd og eiginleikar þeirra
1. Túrmerik (Haldi)
- Litur & bragð: Gullgult, mild krydd.
- Heilsuáhrif: Inniheldur curcumin, sem er bólgueyðandi og andoxandi. Gott fyrir liðverki, meltingu og ónæmiskerfið.
- Notkun: Í karrírétti, súpur, hrísgrjón, eða sem „Golden Milk“ (túrmerikmjólk).
2. Engifer (Adrak)
- Bragð: Beiskt
- Heilsuáhrif: Gott fyrir meltingu, ógleði og kvef. Eykur blóðrás og hitnar líkamann.
- Notkun: Í te (chai), súpur, marineringar og með grænmeti.
3. Kardimommur (Elaichi)
- Bragð: Sætt og ilmsterkt.
- Heilsuáhrif: Hjálpar meltingu, frískandi fyrir andardrátt og róar maga.
- Notkun: Í chai, eftirrétti, karrí og jafnvel brauð.
4. Nellika (Cloves / Laung)
- Bragð: Sterkt, ilmandi.
- Heilsuáhrif: Bakteríudrepandi, verkjastillandi (t.d. tannpína), styrkir öndunarfæri.
- Notkun: Í chai, hrísgrjón, karrí eða til að bragðbæta olíu.
5. Sínemonn (Dalchini)
- Bragð: Sætt og hlýtt.
- Heilsuáhrif: Hjálpar til við blóðsykurstjórnun, bætir meltingu og hefur bakteríudrepandi áhrif.
- Notkun: Í chai, eftirrétti, hrísgrjónaréttum og jafnvel með kjöti.
6. Svartur pipar (Kali Mirch)
- Bragð: Beiskt og sterkt.
- Heilsuáhrif: Hitar líkamann, örvar meltingu og eykur upptöku næringarefna (t.d. curcumin úr túrmerik).
- Notkun: Í öll saltrétti og chai.
7. Fennelfræ (Saunf)
- Bragð: Sætt og anískennt.
- Heilsuáhrif: Frískandi eftir máltíð, róar maga og bætir meltingu.
- Notkun: Oft tyggt eftir mat á Indlandi, líka í te eða karríblöndum.
8. Kúmín (Jeera)
- Bragð: Jarðbundið og milt.
- Heilsuáhrif: Bætir meltingu, dregur úr uppþembu, styrkir ónæmiskerfið.
- Notkun: Ristað í olíu til að byrja matreiðslu, í karrí, súpur og drykki.
9. Kóríanderfræ (Dhania)
- Bragð: Létt bragð og keimur af sítrónu.
- Heilsuáhrif: Kælir líkamann, bætir meltingu og er gott fyrir þvagfæri.
- Notkun: Í dufti fyrir karrí, súpur, marineringar.
10. Sinnepsfræ (Sarson)
- Bragð: Beiskt, ilmsterkt.
- Heilsuáhrif: Örvar blóðrás og meltingu.
- Notkun: Oft steikt í olíu í byrjun matreiðslu, í grænmetisrétti og pickles.
Hvernig nýta má krydd fyrir heilsuna
- Te: Krydd eins og engifer, kardimomma, nellika og kanill eru soðin saman í chai eða jurtate – styrkir ónæmi og róa maga.
- Dagleg matargerð: Smá kúmín, kóríander og túrmerik í mat styður við meltingu og bólgueyðingu.
- Heilsudrykkir: „Gullna mjólkin“ (mjólk með túrmerik, pipar og smá hunangi) er klassísk ayurvedísk lækning.
- Fræ: Að tyggja fennel eða kardimommu eftir máltíð bætir andardrátt og meltingu.
- Svefn: Heit mjólk með kardimommum er frábært svefnlyf!
Gullna mjólkin – uppskrift
Hér á eftir er uppskrift að „Gullnu mjólkinni“ en hún er klassísk ayurvedísk lækning sem hefur mjög góð áhrif á heilsu og svefn.
Hráefni (1 bolli)
- 2 dl mjólk eða jurtamjólk (möndlu-, hafra- eða kókosmjólk)
- 1 tsk túrmerikduft
- ½ tsk kanilduft
- ½ tsk engiferduft (eða ferskt rifinn engifer, ca. 1 cm)
- klípa af svörtum pipar (hjálpar líkamanum að nýta curcumin úr túrmerikinu)
- 1 tsk hunang eða hlynsíróp (valkvætt, eftir smekk)
- ½ tsk kókosolía eða smá smjör (valkvætt – eykur upptöku næringarefna)
Aðferð
- Hitaðu mjólkina á pönnu eða í litlum potti á miðlungshita (ekki láta sjóða).
- Bættu kryddunum út í og hrærðu vel saman. Ef þú notar ferskt engifer, settu það út í á sama tíma.
- Leyfðu drykknum að malla í 3–5 mínútur.
- Síaðu frá kryddin.
- Settu í bolla, hrærðu hunangi eða hlynsírópi út í og njóttu!
Gott er að drekka þennan drykk á kvöldin – það hefur róandi áhrif og getur hjálpað til við betri svefn.
„Gullna mjólkin“ (túrmerik-latte) hefur orðið vinsæll drykkur á Vesturlöndum á síðustu árum en á Indlandi og í Ayurvedískri hefð hefur hann verið drukkin öldum saman.
Hér eru helstu áhrif sem gullna mjólkin er talin hafa:
🌿 Bólgueyðandi
- Túrmerik inniheldur curcumin, efni sem er þekkt fyrir að draga úr bólgum í líkamanum.
- Gagnlegt fyrir liðverki og almenna verki.
🧠 Stuðlar að heilbrigðri heila- og taugastarfsemi
- Curcumin getur haft jákvæð áhrif á minnið og verndað heilann gegn hrörnun.
💛 Góð fyrir melting
- Engifer og pipar hjálpa til við að örva meltinguna og draga úr uppþembu.
😴 Slökun og betri svefn
- Volg mjólk hefur róandi áhrif, og kanil eða kardimomma geta aukið vellíðan fyrir háttinn.
🦠 Styður við ónæmiskerfið
- Túrmerik, engifer og kanil innihalda andoxunarefni sem styrkja líkamann gegn sýkingum.
✨ Húð og heilsublóm
Antioxíðantarnir í túrmerik geta hjálpað húðinni að halda ljóma og seinkað öldrunareinkennum.
